Anima / Animus

Jung przyjął na określenie duszy w węższym sensie łaciński termin anima (‘dusza’), a w przypadku psyche kobiety, słowo animus (‘duch’).

Anima jest tu rozumiana jako „obraz Pani Duszy” i jako „mityczna Prządka” lub zasłona złudzeń (sanskr. maja – ‘iluzja’, ‘złudzenie’) odpowiedzialna jest za tkanie zewnętrznej pajęczyny projekcji, będąc czystym wytworem nieświadomości.

Animus kobiety, natomiast, to komplementarna do postawy świadomej (najczęściej uczuciowo-intuicyjnej) nieświadoma i niezróżnicowana postawa wewnętrzna, oparta zazwyczaj na funkcji myślenia.

W przypadku mężczyzny anima jest jego wewnętrznym obrazem aspektu kobiecego: imago matki, córki, siostry i ukochanej, „niebiańskiej bogini i chtonicznej Baubo”; jest nieświadomym dopełnieniem jego świadomej postawy, wiąże się więc z dominacją sfery irracjonalnej, uczuciowej, a generalnie z prymatem erosa nad logosem.

W przypadku zaś psyche kobiety proporcje są odwrócone, a cechą dominującą animusa jest prymat logosa nad erosem, rozumianego tu jako „rozum”, albo właśnie „duch”. I tak, jak w przypadku nieświadomej postawy wewnętrznej mężczyzny istnieje kompensująca świadomość dominacja pierwiastka żeńskiego, tak w psychice kobiety, w sferze animusa, dominuje kompensujący sferę świadomą pierwiastek męski.

Świadomość kobiety kompensowana jest przez naturę męską, dlatego jej nieświadomość jest, by tak rzec, opatrzona „znakiem męskim”. Jedną z konsekwencji powyższego jest fakt, że tak, jak w przypadku syna czynnikiem odpowiedzialnym za formułowanie projekcji jest matka, tak w wypadku córki jest nim ojciec, anima bowiem odpowiada erosowi macierzyńskiemu, a animus ojcowskiemu logosowi. Kobiecy animus, jako kategoria szczegółowa, nie jest jednak równorzędny ze stosowanym przez Junga bardziej ogólnym pojęciem ducha i można o nich powiedzieć jako o tożsamych tylko w przypadku świadomości ich relacji podrzędności. Szersze pojęcie ducha (Geist) Jung rozumiał bowiem raczej w aspekcie istotowym, konstytucjonalnym czy wręcz ontologicznym, gdy tymczasem animus zdaje się wiązać („wskazywać na...”) przede wszystkim z płaszczyzną funkcjonalną rozumienia psyche kobiety.