"O stylach uczenia się w świetle psychologii analitycznej Carla Gustava Junga" ("The Styles of Learning from The Perspective of Analytical Psychology of C.G. Jung")
(Autor: Przemysław Gaweł *** Uwaga od redakcji: Ze względu na charakter publikacji, pominięte tu zostały dane bibliograficzne)
Wstęp
Badania nad stylami uczenia się są stosunkowo nową dziedziną zainteresowań psychologów. W swojej różnorodności i niepowtarzalności mogą stanowić bardzo rozległy obszar badawczy. Przełomowy okres w tej materii stanowią na świecie lata 70 – te XX w. Chociaż w zagranicznych publikacjach naukowych zagadnienie to jest znane, to polskiej literaturze psychologicznej rzadko było ono przedmiotem zainteresowania specjalistów.
Celem niniejszej pracy jest prezentacja koncepcji stylów uczenia się opartej o założenia teorii psychologii analitycznej szwajcarskiego psychiatry Carla Gustava Junga, żyjącego w latach: 1875-1961. Teoria Junga określana jest mianem teorii psychoanalitycznej ze względu na znaczącą rolę, jaka jest przypisywana procesom nieświadomym, zachodzącym w psychice człowieka. Koncepcja ta łączy w sobie myślenie przyczynowe oraz myślenie teleologiczne. Zgodnie z tym podejściem zachowanie człowieka jest zdeterminowane nie tylko przez jego indywidualną historię oraz historię całej ludzkości (przyczynowość), lecz również przez jego cele oraz aspiracje (teleologia). Obecne zachowanie jest warunkowane zarówno przez przeszłość – czyli to, co jest dane, jak również przez przyszłość – a więc to, co potencjalne.
Analityczna koncepcja Junga może być również rozpatrywana w charakterze prospektywnym – jako, że odwołuje się do przyszłościowego kierunku rozwoju jednostki oraz retrospektywnym – ponieważ uwzględnia przeszłość. Wg Junga istnieje ciągły, często twórczy rozwój, dążenie do całości i pełni psychicznej oraz pragnienie odrodzenia. Osobowość danej jednostki stanowi efekt historii jej przodków, zawierając w sobie całe jej dziedzictwo. Ludzie współcześni są uformowani przez doświadczenia minionych pokoleń, które to doświadczenia sięgają daleko w przeszłość aż do nieznanych i niejasnych początków ludzkości. Człowiek przychodzi na świat z wieloma predyspozycjami, które zostają mu przekazane przez przodków. Predyspozycje te ukierunkowują postępowanie i w pewnej mierze definiują to, co jest przedmiotem uświadamiania sobie przez ludzi oraz to, na co są wrażliwi w świecie swoich doświadczeń. Dlatego też osobowość stanowi wypadkową wzajemnego oddziaływania sił wewnętrznych i zewnętrznych [CAMB04]. Teorię Junga można traktować jako istotny program „psychologii kompletnej” – holistyczną koncepcję psychiki [NOSA03].
W koncepcji uczenia się teoria psychologii analitycznej zawdzięcza szczególnie swoje zastosowanie dzięki określonym przez Junga typom psychologicznym. Przygotował on koncepcję typów, opierając się na swojej intuicji oraz na klinicznym, z natury rzeczy fragmentarycznym, materiale empirycznym. Pomysł na umieszczenie funkcji intuicji w pełnym polu funkcji świadomości należy uznać z wielu względów za przełomowy [NOSA03]. Na podstawie pierwotnie dokonanej klasyfikacji współcześni badacze opracowali typologię stylów uczenia się, jak również odpowiednie narzędzia do przeprowadzania badań stylów u osób uczących się. Działania te miały na celu uświadomienie osobom uczącym się potencjału, drzemiącego w ich psychice oraz propozycję doboru takich metod i sposobów uczenia się, aby zwiększyć jakość oraz efektywność tego procesu.
Pierwszy rozdział pracy stanowi wprowadzenie do omawianego zagadnienia. Zostaną w nim zaprezentowane możliwości oraz uwarunkowania związane z procesami uczenia się na tle przemian społecznych w początkach XXI w., jak również grupy czynników oraz ich interpretacja dotycząca psychologicznych aspektów tego procesu.
W kolejnym rozdziale została przedstawiona struktura osobowości człowieka wg koncepcji Carla Gustava Junga wraz z uwypukleniem kluczowych elementów psychiki. Dokonano również opisu typów psychologicznych w postaci usystematyzowanej na podstawie przetłumaczonego na język polski źródłosłowu.
Ostatni rozdział pracy poświęcono opisowi wybranych stylów uczenia się oraz technik diagnostycznych opartych o koncepcję psychologii analitycznej. Zawiera on także wnioski i podsumowanie.
W prezentowanej pracy, aby uniknąć ewentualnych nieporozumień związanych ze znaczeniową interpretacją, naprzemiennie wykorzystuje się pojęcia: uczeń i osoba ucząca się. Przyjmuje się wobec powyższego, że uczniem jest każda osoba, która podlega procesom uczenia się bez względu na wiek, płeć oraz stopień zaawansowania w uczeniu się oraz jego zakresu na poszczególnych szczeblach hierarchii instytucji edukacyjnych.
Mam nadzieję, że praca ta umożliwi czytelnikowi ogólne wejrzenie w prezentowane zagadnienie, natomiast osobom zawodowo związanym ze specjalizacją, związaną z procesami uczenia się – nauczycielom, pedagogom i psychologom, jak również zainteresowanym osobom uczącym się dostarczy informacji, które mogą stać się inspiracją do własnych przemyśleń i poszukiwań, jak również do samodzielnego zgłębiania arkanów tejże dziedziny.
ROZDZIAŁ I: ZARYS PROBLEMATYKI UCZENIA SIĘ
1.1. Możliwości i uwarunkowania uczenia się w początkach XXI w.
Zasadniczą cechą świata I dekady XXI wieku jest permanentna zmienność. Aby człowiek mógł dobrze w nim funkcjonować musi zdawać sobie sprawę z konieczności ciągłego nadążania za tymi zmianami oraz rozwinięcia niezbędnych umiejętności związanych z adaptacją do warunków, w jakich przyjdzie mu żyć. Proces ten wymaga ciągłego uczenia się. W nowoczesnej dydaktyce zwracana jest uwaga na nowy model procesu kształcenia, w którym kładzie się duży nacisk na samodzielne uczenie się uczniów i studentów. Rola samodzielnego uczenia się wzrasta w związku z coraz silnej akcentowanym postulatem podmiotowości ucznia.
Można zadać pytanie: czym właściwie jest uczenie się?
Wg W. Szewczuka:
„Uczenie się jest działalnością przygotowującą człowieka do samodzielnej pracy przez opanowanie określonej wiedzy o rzeczywistości i określonych umiejętnościach zawodowych”.
Wg F. Berezińskiego:
Uczenie się jest procesem zmiany, czyli twórczej adaptacji do zmieniających się warunków i wymagań środowiska zewnętrznego i wewnętrznego”.
Współczesne definicje ewoluują w kierunku postrzegania uczenia się jako procesu pozyskiwania nowych doświadczeń, przeważnie w złożonych i trudnych sytuacjach oraz powstających zmian w zachowaniu.
Wg R.M. Gagne: „Zmiany w zachowaniu się ludzi i ich możliwościach do określonego zachowania zachodzą w następstwie doświadczenia uzyskanego w pewnych określonych sytuacjach. Sytuacje te pobudzają człowieka w taki sposób, aby nastąpiła zmiana w zachowaniu. Proces, który sprawia, że zmiana taka zachodzi, jest nazywany uczeniem się (...)”.
Uczenie się jest więc czynnością świadomą, wykonywaną w celu przyswojenia sobie nowych zasobów wiedzy. Jest to proces, który zachodzi w układzie nerwowym, efektem którego są zmiany w zachowaniu człowieka, które powstały w wyniku indywidualnego doświadczenia i są względnie trwałe.
Procesy transformacji ustrojowej w Polsce wpłynęły na głębokie przeobrażenie oraz dostępność kształcenia w strukturze instytucjonalnej państwa, która trwa do dziś. W latach 90-tych XX w. obok tradycyjnie funkcjonujących instytucji oświatowych (szkół państwowych) oraz związanych ze szkolnictwem wyższym (państwowych uczeni) rozpoczęły swoją działalność szkoły prywatne oraz prywatne wyższe uczelnie, przełamując tym samym barierę dostępności do edukacji w wymiarze społecznym. W szkolnictwie państwowym barierę stanowią - oprócz wymogów formalnych - czynniki związane na ogół z etapem pomyślnego zdania egzaminów wstępnych. Począwszy od roku 2005 kluczowe znaczenie zyskuje wynik złożonego w nowej postaci egzaminu maturalnego przez abiturienta w zestawieniu z wynikami ogółu kandydatów ubiegających się o przyjęcie w poczet studenta danej instytucji edukacyjnej. Poza tym: wiek biologiczny (np. w przypadku wyższych szkół artystycznych), tryb studiowania – w przypadku określonych kierunków studiów (stacjonarny/niestacjonarny). Szkoły prywatne przedstawiły atrakcyjną ofertę edukacyjną, dostosowaną do wymagań współczesnej rzeczywistości, możliwości organizacji czasu przeznaczonego na naukę osób studiujących oraz rynku pracy dla przyszłych absolwentów. W przypadku edukacji w sektorze prywatnym widoczną barierę stanowi czynnik o charakterze ekonomicznym. Konieczność wnoszenia czesnego oraz opłat administracyjnych, będących warunkiem koniecznym obok spełnienia wymogów formalnych, uwarunkowanych procesem kształcenia stanowi przeszkodę w dostępie do edukacji. W ostatnich latach obserwuje się wzrost różnorodności sposobów zdobywania wykształcenia - z punktu widzenia organizacji procesów kształcenia. Zmiany związane z rozwojem technologii informatycznej oraz upowszechnieniem się form komunikacji poprzez globalną sieć Internet znalazły swoje odzwierciedlenie w obszarach związanych z edukacją. W październiku 2002 zaoferował swoje usługi w Polsce Pierwszy Wirtualny Uniwersytet. Również Uniwersytety Trzeciego wieku świadczą usługi edukacyjne dla starszych członków społeczeństwa, których aktywność poznawcza jest ukierunkowana na zaspokojenie potrzeb społecznych oraz indywidualnych, związanych z samorealizacją. W polskiej rzeczywistości wystąpiło również zjawisko demonopolizacji oświaty, jak również szkolnictwa wyższego rozpatrując je z punktu widzenia dostępu do możliwości uczenia się. Różnorodność w obszarach związanych z kształceniem zaoferowały centra edukacyjne, ośrodki szkoleniowe, towarzystwa naukowe, instytuty związane z edukacją, akademie umiejętności, które wydaje się, że stanowią solidne wsparcie dla równoległego czy przyszłościowego procesu kształcenia w stosunku do modelu szkolnego lub akademickiego. Osoba ucząca się w takich miejscach może uzyskać nową wiedzę oraz nabyć umiejętności, adekwatne do rzeczywistości zawodowej, które nierzadko poddane weryfikacji poprzez system zdawanych egzaminów oraz uzyskanie certyfikatów i formalnych uprawnień mogą stanowić przepustkę do międzynarodowej identyfikacji oraz rozpoznania jej kwalifikacji zawodowych. Dodatkowo dla adepta wiedzy, inwestującego we własną edukację poza tradycyjnym modelem kształcenia istnieje szansa na rozpoczęcie czy zmianę życia zawodowego w kierunku dla niego satysfakcjonującym.
O rezultatach uczenia się decydują następujące podstawowe czynniki:
- Program nauczania,
- Metodyki poszczególnych przedmiotów nauczania,
-
Motywacja uczenia się, a w szczególności:
- Rozumienie sensu uczenia się,
- Pragnienie wiedzy,
- Dążenie do wyrażania siebie.
Rozumienie sensu uczenia się zakłada w sobie minimalny poziom orientacji o tym, czym jest ludzkie życie, jakie miejsce zajmuje w nim praca zawodowa, jaka jest relacja pomiędzy jednostką a społeczeństwem oraz jaki jest stosunek uczenia się do ww. aspektów. Na tym etapie pojawia się zalążek uczuciowego potencjału szukania i oczekiwania. Jednak pragnienie wiedzy należy rozbudzić w człowieku poprzez umiejętne oddziaływanie aktywizujące oraz wprowadzające w świat wiedzy. Każdy człowiek, począwszy od dzieciństwa aż do późnego sędziwego wieku poszukuje swojego miejsca w świecie, pragnie czegoś dokonać, dąży do tego aby obiektywnie wyrazić swoją istotę w sposób jak najbardziej pełny i wartościowy. Jeśli uczący się na każdym szczeblu nauczania dostrzeże w procesie uczenia się podstawowy środek w dążeniu do wyrażenia siebie, jego motywacja może osiągnąć pełnię siły napędowej.
Na sukces w procesie uczenia się wpływa niewątpliwie prawidłowa organizacja samokształcenia. Wymaga ona od uczącego się umiejętnej synchronizacji dwóch istotnych elementów składowych – samoorganizacji technicznej oraz samoorganizacji psychicznej.
Pod pojęciem samoorganizacji technicznej należy rozumieć:
- organizację własnego rytmu i tempa uczenia się,
- racjonalne gospodarowanie budżetem czasu,
- organizację rozumianego w sensie instrumentalnym warsztatu pracy.
Organizacja procesu i tempa uczenia się zachodzi przy współudziale istniejących praw, które poddano badaniom i weryfikacji. Tabela 1 przedstawia opis tych praw.
Tabela 1: Opis praw warunkujących proces uczenia się
Nazwa |
Opis |
Prawo częstości |
Powtarzanie sytuacji, w której bodźcowi towarzyszy taka sama reakcja wzmacnia związek pomiędzy bodźcem a reakcją. Stopień zapamiętywania materiału jest uzależniony od ilości powtórzeń. |
Prawo ćwiczenia |
Ilość potrzebnych powtórzeń jest ograniczona (S. Baley). Efektywność powtórzeń partii materiału jest widoczna tylko do pewnej liczby tych powtórzeń. Następnie następuje zmniejszenie przyrostu wiadomości, aż do osiągnięcia stabilizacji. |
Prawo świeżości |
Większe prawdopodobieństwo przechowywania i ujawnienia posiadają reakcje późniejsze aniżeli wcześniejsze. |
Prawo Foucaulta |
Odnosi się do zależności pomiędzy objętością materiału, który ma być zapamiętany, a niezbędną liczbą powtórzeń. Liczba powtórzeń wzrasta szybciej, niż objętość materiału do zapamiętania. Zależność tą przedstawia wzór: T=Kl2, gdzie: T – czas uczenia się, K – stała uczenia się, l – długość listy zapamiętanych pojęć. |
Pierwsze prawo Josta |
Z dwóch zapamiętanych informacji, otrzymanych w różnym czasie, wolniej zapominana jest starsza, natomiast nowsza łatwiej ulega osłabieniu. |
Drugie prawo Josta |
Z dwóch równie silnych skojarzeń o różnym wieku dalsze uczenie się wzmacnia w większym stopniu skojarzenie starsze, pierwotne. |
Prawo efektu Thorndik |
Związek bodźca z reakcją ulega utrwaleniu, jeżeli skojarzeniu towarzyszy stan przyjemności w postaci wzmocnienia oraz – odwrotnie, jeżeli po wystąpieniu skojarzenia bodźca z reakcją nastąpi stan przykrości, to związek ten ulega osłabieniu. |
Pierwsze prawo zapamiętywania Szewczuk |
Zapamiętane może być tylko to, co zostało wyodrębnione przez wywołanie odruchu orientacyjno-badawczego uczącego się. |
Drugie prawo zapamiętywania Szewczuk |
Zapamiętane może być tylko to, co wiąże się z doświadczeniem danej osoby. |
Trzecie prawo zapamiętywania Szewczuk |
Zapamiętane może być tylko to, co wywołuje reakcję emocjonalną osoby uczącej się. |
Racjonalne gospodarowanie budżetem czasu oznacza podjęcie i realizację działań związanych z ich przemyślanym i efektywnym planowaniem. Takie podejście przybliża osobę uczącą się do stanu optymalizacji w obszarach związanych z szeroko pojętą aktywnością życiową, a procesem edukacji. W okresie intensywnej pracy intelektualnej czas odgrywa bardzo ważną rolę, często stając się czynnikiem niewymiernym. Zadaniem osoby uczącej się jest takie zarządzanie czasem, aby zachować równowagę życiową.
Przygotowanie własnego warsztatu uczenia się dotyczy prawidłowej organizacji miejsca nauki własnej – tj. wyznaczenie powierzchni w pomieszczeniu (tzw. kącik nauki), odpowiednie jej wyposażenie w meble, oświetlenie, wyposażenie dodatkowe, związane z charakterem wykonywanej pracy (np. komputer, oprogramowanie, dostęp do sieci Internet, rzutnik, sztalugę, przybornik, rysownicę, przybory pisarskie), środki i materiały dydaktyczne (skrypty, podręczniki, materiały szkoleniowe). Ważne jest również utrzymanie w takim miejscu odpowiednich warunków higienicznych. Bardzo często receptą na organizację kącika pracy umysłowej jest osobista inwencja uczącego się, biorąc pod uwagę fakt, że nie każdy może dysponować w pełni optymalnymi warunkami pracy własnej.
Pojęcie samoorganizacji psychicznej obejmuje szeroką paletę zjawisk, które są związane z autokreacją uczącego się, ze świadomym kształtowaniem w sobie pożądanych cech osobowościowych, postaw oraz sprawności wpływających na skuteczność uczenia się. W dużej mierze wpływa ona na poziom uzyskanych rezultatów pracy umysłowej. Zależność ta przerysowuje się szczególnie w odniesieniu do efektywności kształcenia w szkole wyższej, jak również we wszelkich innych formach kształcenia, gdzie wymierność tego procesu następuje na podstawie weryfikacji w postaci trudnych egzaminów, będących przepustką do uzyskania stosownego wykształcenia, umiejętności i kwalifikacji. Częstym zjawiskiem towarzyszącym tej zależności jest występowanie trudności i niepowodzeń. W przypadku osób kształcących się w uczelniach wyższych dodatkowe obciążenie może wynikać z podjęcia i pełnienia społecznej roli studenta, co wymaga nie tylko wysokiego poziomu intelektualnego, ale również uwzględnienia możliwych do wystąpienia sytuacji życiowych, w których dojrzałość emocjonalna zostanie wystawiona na próbę, najczęściej surową, ale sprawiedliwą. Szanse na uzyskanie dobrych wyników tej próby mają ci studenci, którzy wykazują w swoim działaniu odporność psychiczną i dojrzałość charakteru. Jeszcze większe wymagania stawia życie przed studentami studiów niestacjonarnych, gdzie dodatkowym czynnikiem obciążającym może stać się praca związana z samokształceniem oraz koncentracja energii i zaangażowanie w pracę zawodową.
Procesy globalizacji, rozwój technologii i infrastruktury informatycznej, zwiększająca się dostępność do zasobów sieci Internet mają znaczący wpływ na gruntowną zmianę wizerunku edukacji i szkolnictwa. Wydaje się więc, że dotychczasowy model edukacji i oświaty będzie podlegać przeobrażeniom w kierunku takiego oddziaływania na osoby uczące się, aby została utrzymana koncepcja ustawicznego uczenia się. Ustawiczne uczenie się jest procesem, który trwa przez całe życie. Osoba ucząca się musi stać się zatem nie tylko aktywnym, ale również samoinicjującym uczestnikiem procesu uczenia się. Aby było to możliwe, uczący się musi dysponować odpowiednimi technikami uczenia się, być w stanie samodzielnie się motywować i aktywizować, jak również posiadać umiejętność selekcjonowania i doboru materiału edukacyjnego, tak aby wyeliminować szum informacyjny, wynikający z bogactwa dostępu do danych często zasadniczo różniących się od siebie pod względem jakości. Ten indywidualny sposób postępowania w sytuacjach uczenia się, czy inaczej mówiąc – preferencja do posługiwania się określonymi strategiami, niezależnie od wymagań poszczególnych zadań określana jest mianem stylu uczenia się .
Przeobrażenia wynikające ze zmiany rzeczywistości współczesnego świata warunkują zatem konieczność upowszechniania edukacji kreatywnej. Dotychczasową adaptację i konformizm powinny zastąpić jakości o charakterze alternatywnym, prospektywnym i innowacyjnym, tj.: aktywność, krytycyzm, samodzielność, a przede wszystkim twórczość. W swym założeniu będą one nastawione na indywidualny wysiłek osoby uczącej się oraz ukierunkowujące ją na samodzielne myślenie i decydowanie. Zakłada się, że aktywność twórcza stanowi potrzebę biologiczną osoby uczącej się oraz jest związana z rozwojem ukierunkowanym na przyszłość, polegającym na ciągłym przekraczaniu siebie, na samodzielnych działaniach podejmowanych w oparciu o wewnętrzne motywy, które przynoszą jednostce nowe rezultaty. Warunkiem zaistnienia twórczej postawy jest umiejętność akceptacji napięć, które wynikają z różnorodnych przeciwieństw, budzących w człowieku możliwość doświadczenia takich stanów wewnętrznych, jak zdziwienie i zaciekawienie, ale również i wątpliwość, dzięki której możliwe jest poznanie nowego oblicza prawdy.
ROZDZIAŁ II : WYBRANE ZAGADNIENIA Z PSYCHOLOGII ANALITYCZNEJ CARLA GUSTAVA JUNGA
2.1. Struktura osobowości człowieka***
(*** ze względów objętościowych pominięto)
2.2. Typy psychologiczne
Typ (Typus) stanowi przykład, wzorzec, matrycę odzwierciedlającą w specyficzny sposób charakter danego gatunku lub ogółu. W węższym znaczeniu Jung definiuje typ jako: „ charakterystyczny wzorzec ogólnej postawy, występującej w wielu formach indywidualnych” [JUNG97a, s. 533]. Akcentuje się występowanie czterech postaw, które zasadniczo są zorientowane według czterech funkcji psychologicznych: myślenia, czucia, doznania oraz intuicji. Jeżeli taka postawa ma habitualny charakter, a jednocześnie wyciska na charakterze indywiduum określone piętno, wówczas mówi się o typie psychologicznym.
Typy psychologiczne opierają się na czterech funkcjach podstawowych i określamy je mianem typu: myślowego, uczuciowego, doznaniowego oraz intuicyjnego. Są to typy funkcjonalne. Z kolei wśród tego podziału wyróżnia się dwie klasy podziału typów:
- wg jakości funkcji podstawowych
- typy racjonalne (typ myślowy i uczuciowy);
- typy irracjonalne (typ intuicyjny i doznaniowy).
- wg dominującego ruchu libido (typy postaw)
- typy ekstrawertyczne (typ myślowy, uczuciowy, doznaniowy, intuicyjny).
- typy introwertyczne (typ myślowy, uczuciowy, doznaniowy, intuicyjny).
TYP EKSTRAWERTYCZNY
Ogólna postawa świadomości
Mianem postawy ekstrawertycznej określamy tą postawę, w której przeważa mechanizm ekstrawertyczny. Występuje skłonność do wysuwania na pierwszy plan czynnika obiektywnego w przebiegu procesu psychicznego. Dominuje orientacja wg przedmiotu oraz danych o charakterze obiektywnym. Jeżeli podstawowe i najczęściej podejmowane decyzje są uwarunkowane przez obiektywne stosunki, a nie subiektywne poglądy, to mówimy o postawie ekstrawertycznej. Jeśli postawa jest habitualna, to mówimy o typie ekstrawertycznym. Człowiek, którego myślenie, czucie lub działanie w sposób bezpośredni odpowiada obiektywnym stosunkom i ich wymogom w dobrym oraz złym tego słowa znaczeniu, to jest on ekstrawertyczny. Przedmiot, który jest determinującym czynnikiem odgrywa w świadomości człowieka większą rolę, aniżeli subiektywny pogląd, którego siła determinująca posiada mniejszą moc od siły determinującej, wywieranej przez obiektywne warunki zewnętrzne. Cała świadomość indywiduum jest skierowana do świata zewnętrznego, ponieważ stamtąd również pochodzi decydująca determinanta. Zainteresowanie oraz uwaga kierowane są ku zewnętrznym wydarzeniom, głownie tym, które mają miejsce w bezpośrednim otoczeniu, a dotyczą osób i rzeczy. Stąd działanie jest ukierunkowane według wpływów pochodzących od osób i rzeczy. Zainteresowania wyzwalane są poprzez bodźce pochodzące ze świata zewnętrznego. Moralne prawidła postępowania uwarunkowane są odpowiednimi wymogami społeczności, jak również powszechnie obowiązującym rozumieniem moralności. Zależność od czynników obiektywnych nie jest oznaką całkowitej adaptacji do warunków życiowych.
Postawa nieświadomości
Cechuje się w pewnym sensie introwertycznym charakterem w stosunku do skutecznej kompensacji postawy ekstrawertycznej. Koncentracja energii przypada na czynniki subiektywne w obszarze tych wszystkich potrzeb i roszczeń, które są tłumione lub wypierane przez nazbyt ekstrawertyczną świadomą postawę. Nieświadome roszczenia typu ekstrawertycznego charakteryzują się czymś pierwotnym, infantylnym i ksobnym. Im bardziej doskonała jest świadoma postawa ekstrawertyczna, tym bardziej infantylna i archaiczna jest jej postać nieświadoma. Występujące tendencje, takie jak: myśli, życzenia, afekty, potrzeby, uczucia przybierają odpowiednio do stopnia wyparcia charakter regresywny, tzn. im mniej są uznane, tym bardziej stają się archaiczne i infantylne. Jednakże funkcja wysokowartościowa jest świadoma oraz całkowicie podlega kontroli oraz zamysłom świadomości, podczas gdy funkcje mniej zróżnicowane cechują się odpowiednio mniejszym stopniem świadomości lub są nieświadome. W przypadku postawy ekstrawertycznej funkcje mniej zróżnicowane charakteryzuje zawsze nadzwyczajna i subiektywna zależność o wybitnym stopniu egocentryzmu i uprzedzeniami egoistycznymi przez co dowodzą również bliskich związków z nieświadomością.
EKSTRAWERTYCZNY TYP MYŚLOWY – CHARAKTERYSTYKA
Funkcję najbardziej zróżnicowaną stanowi myślenie, którego orientacja przypada na podmiot i dane obiektywne.
Indywiduum spełnia swoje zadania życiowe, kierując się refleksją oraz motywami przemyślanymi w sposób intelektualny.
Ekspresja życiowa jest uzależniona od wniosków natury intelektualnej, wysnuwanych na podstawie zjawisk o charakterze obiektywnym, tzn. faktów obiektywnych postrzeganych zmysłowo (myślenie czysto konkretne) albo obowiązujących idei (myślenie idealne), jeżeli zostały one zapożyczone ze świata zewnętrznego, tzn. zostały przekazane przez tradycję, wychowanie, wykształcenie.
Decydująca siły użycza sobie zarówno człowiek sam sobie, jak również otoczeniu w oparciu o obiektywną rzeczywistość lub obiektywnie zorientowanej, opisującej ją formułę intelektualną. „Podług tej formuły mierzy się: dobro i zło, piękno i brzydotę” [JUNG97a, s. 387].
Słuszne jest to wszystko, co jest zgodne z formułą, niesłuszne – co stanowi opozycję, czyli przypadkowe, zachodzące poza jej prawidłowościami.
Moralność zabrania tolerancji wobec wyjątków. Wobec wszelkich słabości, jak: choroby, cierpienia, odchylenia od normy jest ona jednak możliwa - o ile zostaną podjęte specjalne kroki zaradcze, a rezultaty będą do przewidzenia na podstawie oceny planów i projektów.
Ideały muszą zostać urzeczywistnione bez względu na okoliczności.
Postawa świadoma jest zgodna z funkcją dominującą o charakterze mniej lub bardziej nieosobistym niekiedy do tego stopnia, że interesy osobiste cierpią z tego powodu.
Myślenie typu ekstrawertycznego jest pozytywne (twórcze), bowiem doprowadza do nowych faktów lub ogólnych ujęć różnorodnych materiałów empirycznych.
Występuje osąd syntetyczny (orzecznikowy), który zakłada miarę zapożyczoną ze sfery stosunków obiektywnych.
Typ ten częściej występuje u mężczyzn. U kobiet przejawia się w postaci intuicyjnej aktywności umysłowej.
EKSTRAWERTYCZNY TYP UCZUCIOWY – CHARAKTERYSTYKA
Funkcję najbardziej zróżnicowaną stanowi czucie, którego orientacja przypada na podmiot i dane obiektywne. Funkcja ta została wpasowana i poddana kontroli świadomości.
Uczucie posiada osobisty charakter, pomimo znacznego stłumienia elementów subiektywnych. Odpowiada ono również sytuacjom obiektywnym i powszechnie obowiązującym wartościom.
Spośród wszystkich typów tłumi on w największym stopniu myślenie, ponieważ stanowi ono czynnik najbardziej zaburzający czucie - pomimo obecności logiki oraz wnioskowania logicznego.
Treści nieświadome przybierają osobliwą formę myślenia – infantylną, archaiczną i negatywną.
Typ występujący na ogół wśród kobiet.
EKSTRAWERTYCZNY TYP DOZNANIOWY – CHARAKTERYSTYKA
Funkcją najbardziej zróżnicowaną jest doznanie, którego orientacja przypada na podmiot i dane obiektywne. Jest to zarazem funkcja najbardziej energetyczna, wyposażona w najsilniejszy popęd witalny.
Żaden inny typ psychologiczny nie dorównuje temu typowi pod względem realizmu.
Nadzwyczajnie rozwinięty jest obiektywny zmysł faktyczny.
To, co jest przedmiotem doznania jest jednocześnie drogowskazem do nowych doznań.
Wszelkie nowości, które pozostają w kręgu zainteresowań są zdobywane na drodze doznania.
Na niższym szczeblu rozwoju człowiek ten zadość czyni namacalnej rzeczywistości. Brak mu skłonności do refleksji oraz dążenia do dominacji. Permanentnie powoduje nim chęć doznawania przedmiotu, sycenia się wrażeniami, a przypadku takich możliwości – używania ich.
Charakteryzuje człowieka sympatycznego, radosnego, witalnego, towarzysza zabaw, wysublimowanego estetę.
Doznanie interpretowane jest jako bodziec, który pochodzi ze świata zewnętrznego. To, co pochodzi z wnętrza prezentuje się jako chorobliwe i godne odrzucenia. O kryterium wartości doznań decyduje siła doznań, która jest uwarunkowana obiektywnymi właściwościami.
Redukcja myślenia i czucia odbywa się zawsze w kierunku obiektywnych postaw, a więc do wpływów pochodzących od przedmiotu bez obaw o poważne naruszenia w sferze logiki.
Brak wyznawania ideałów w sensie idei.
Nie czuje się wyobcowany od faktycznej rzeczywistości.
Zadość czyni zachowaniu w stosunku do okoliczności (przestrzeganie zasad savoir vivre’u).
Typ ten wolny jest od uprzedzeń i osądów.
Typ, który w większości przypadków dotyczy mężczyzn.
EKSTRAWERTYCZNY TYP INTUICYJNY – CHARAKTERYSTYKA
Funkcją najbardziej zróżnicowaną jest intuicja. Dąży ona do odkrycia możliwości w tym, co jest dane obiektywnie. Permanentnie poszukuje dróg wyjścia oraz nowych możliwości, istniejących w życiu zewnętrznym.
Występuje silne uzależnienie od zewnętrznych sytuacji; skierowanie uwagi na przedmiot ze świata zewnętrznego.
Postawa funkcji intuicyjnej: oczekiwanie, spoglądanie, zaglądanie. Intuicja jest aktywnym procesem twórczym, przekazuje obrazy i oglądy związków i stosunków, do których nie można dotrzeć przy pomocy innych funkcji psychologicznych.
Człowiek intuicyjny nie znajduje się w miejscu, gdzie może znaleźć powszechnie uznane wartości realne, lecz możliwości.
Intuicja dąży do uchwycenia znaczących wartości, ponieważ ogląd możliwości w największym stopniu zaspokaja przeczucie.
Człowiek ten jest wyczulony na to, co dojrzewa w zarodku i stanowi obietnicę przyszłości.
Brak umiejętności odnalezienia się w stabilnych stosunkach, istniejących od dawna, dobrze ugruntowanych i powszechnie uznanych, jednakże ograniczonych pod względem wartości.
Informację o nowych metodach i możliwościach chłonie z entuzjazmem. Może je również porzucić, o ile nie znajduje w nich wsparcia dla dalszego rozwoju.
Dana jest możliwość – typ intuicyjny czuje się z nią związany więzami losu. Mniej wartościowymi funkcjami są myślenie, czucie oraz doznanie (są one wyparte). Występuje również osąd.
Moralność nie jest ani intelektualna, ani uczuciowa. Polega ona na wierności poglądom i ochotniczym poddaniu się ich mocy.
Człowiek intuicyjny ma w niewielkim względzie na uwadze pomyślność otoczenia.
Niewielkim respektem obdarza on przekonania i przyzwyczajenia życiowe środowiska, w którym żyje.
Przedstawiciel typu intuicyjnego osiąga powodzenie w zawodach: kupiec, przedsiębiorca, agent, spekulant, polityk. Odgrywa również ważną rolę w życiu gospodarczym i społecznym.
Człowiek ten jest ze swej natury obrońcą wszelkich mniejszości, które rokują pomyślne nadzieje na przyszłość. Potrafi dodać otuchy bliźnim, zarazić swoim entuzjazmem do jakiejś idei.
Brak wytrwałości w doprowadzaniu zainicjowanych spraw do końca.
Człowiek intuicyjny pożąda wolności i swobody, podobnie jak typ doznaniowy, ponieważ nie poddaje swych rozstrzygnięć władzy sądów racjonalnych, ale tylko i wyłącznie postrzeganiu przypadkowych możliwości.
Wydaje się, że typ ten częściej występuje u kobiet (potrafią nawiązywać stosunki towarzyskie, wykorzystywać możliwości, jakie nastręcza im życie, znajdować mężczyzn o dużych możliwościach).
TYP INTROWERTYCZNY
Ogólna postawa świadomości
Typ ten zorientowany jest w dużej mierze według przedmiotu oraz tego wszystkiego, co jest dane obiektywnie lecz według czynników subiektywnych. Orientację subiektywną odzwierciedla akcja lub reakcja psychologiczna, tworząc w ten sposób nowy psychiczny stan faktyczny. Czynnik subiektywny ulega zmienności oraz przypadkowości indywidualnej. Świadomość introwertyczna rejestruje warunki zewnętrzne, jednakże decydujące znaczenie przypada na determinantę subiektywną.
Ogólna postawa nieświadomości
Czynnik subiektywny jest nadrzędny w stosunku do czynnika obiektywnego.
INTROWERTYCZNY TYP MYŚLOWY – CHARAKTERYSTYKA
Funkcją najbardziej zróżnicowaną jest myślenie, które zdominowane jest przez czynnik subiektywny oraz w przeważającym stopniu poddane wpływowi idei o podłożu subiektywnym.
Przeciwne temu typowi są funkcje: czucia, doznania oraz intuicja. Mają one charakter pierwotnie ekstrawertyczny oraz są względnie nieświadome.
Człowiek tego typu będzie podążać za swoimi ideami w kierunku „do wewnątrz”.
W urzeczywistnieniu swych idei jest uparty, samolubny, nie poddaje się jakimkolwiek wpływom.
Myślenie jest pozytywne i syntetyczne, jeżeli chodzi o rozwój idei.
Występuje negatywny stosunek do przedmiotu, obojętność aż do granicy odrzucenia.
Osąd jest określany jako chłodny, nieugięty, bezwzględny, ponieważ odnosi się do przedmiotu, a nie podmiotu.
Brak praktycyzmu, występuje niechęć do autoprezentacji, konflikty z konkurentami (nie dba o przychylność), skrupuły, trudna współpraca.
Styl wypowiedzi jest nacechowany dygresją, ograniczeniami, środkami ostrożności, wątpliwością wynikającą ze skrupulatności, małomówność.
Mężczyzna może stać się ofiarą ambitnych kobiet, potrafiących wykorzystać jego bezkrytyczną postawę wobec podmiotu, albo starym kawalerem o sercu dziecka.
W zachowaniu występuje niezręczność, przykra drobiazgowość, spektakularna niedbałość, infantylna naiwność.
W opinii dalszych osób z otoczenia uchodzi za człowieka bezwzględnego i autorytarnego, szorstkiego, pysznego, niedostępnego, ale jednocześnie bezpośredniego oraz podatnego na argumenty innych.
Bliższa znajomość wywiera na obserwatorze korzystniejsze wrażenie.
Reaguje zjadliwie i osobiście na wszelki przejaw krytyki pod własnym adresem bez względu na rację.
Izoluje się od otoczenia; samotnik.
INTROWERTYCZNY TYP UCZUCIOWY – CHARAKTERYSTYKA
Introwertyczne czucie jest zasadniczo zdeterminowane na czynnik subiektywny; jeżeli przybiera jakąś postać, to zwykle prowadzi do nieporozumień. Zwraca na siebie uwagę w formie negatywnej.
Są to osoby ciche, trudno dostępne, trudne do pojęcia, chowające się pod maską infantylizmu lub banału.
Często występuje temperament melancholijny.
Osoby, które zazwyczaj nie występują publicznie i nie są „duszą towarzystwa”.
Motywy działań są skryte. Uczucia cechują się dużą intensywnością.
Może wystąpić obojętność, rezerwa oraz chłód – w skrajnym przypadku aż do postawy odrzucenia.
W obliczu euforii typ ten zachowuje pobłażliwą neutralność, niekiedy zabarwioną lekką domieszką krytyki i wyższości.
Świadomość odczuwa, „co myślą inni” (możliwe jest tworzenie podłości, niegodziwych planów, podżegania oraz snucie skrytych intryg).
Typ ten występuje przeważnie wśród kobiet („cicha woda brzegi rwie”).
INTROWERTYCZNY TYP DOZNANIOWY – CHARAKTERYSTYKA
Typ irracjonalny; jego orientacja nie przebiega według sądów rozumu w osądzie tego, co się akurat wydarzyło, lecz według tego, co się właśnie dzieje. Dodatkowo zorientowany jest według intensywności subiektywnego komponentu doznania, który jest wyzwalany przez obiektywny bodziec.
Zwraca na siebie uwagę poprzez swój spokój, bierność oraz opanowanie. Występuje również brak odniesień w stosunku do przedmiotu (przedmiot ulega deprecjacji). W działaniu często odbywa się nieświadoma dyspozycja.
Przedmiot z otoczenia ulega „normalizacji”, jeżeli zostanie ujęty percepcją podmiotu. Jeżeli przenika do podmiotu nie w pełni, to występuje życzliwa neutralność.
W stosunku do otoczenia może zostać wywarta presja, jeżeli nadaje ono sygnały niezgodne z porządkiem wewnętrznym podmiotu. Objawia się ona pod postacią agresji oraz żądzą władzy w stosunku do innych ludzi.
Przedstawiciele tego typu mogą zostać łatwo wykorzystani. Odwet przejawia się upartością i krnąbrnością.
Myślenie i czucie są względnie nieświadome. Uświadomienie ich skutkuje banalnymi i powszechnymi formami ekspresji.
Nieświadomość wypełniona jest intuicją, która występując w archaicznej formie posiada zdolność przeczuwania wszystkich dwuznacznych, mrocznych, brudnych i niebezpiecznych zaułków rzeczywistości.
Świadomość cechuje się delikatną fanatycznością oraz skłonnością do łatwowierności.
Typ ten często ma problem ze zrozumieniem samego siebie. Brak mu osądu porównawczego.
Zadowolenie płynie z własnego wnętrza (które jest traktowane w sposób archaiczny) oraz banalności rzeczywistości.
INTROWERTYCZNY TYP INTUICYJNY – CHARAKTERYSTYKA
Aktywność skierowana jest do wewnątrz, ku przedmiotom wewnętrznym (elementom nieświadomości).
Przedmioty wewnętrzne zachowują się w stosunku do świadomości jak przedmioty zewnętrzne, pomimo że nie pochodzą z realności fizycznej lecz psychicznej.
Przedmiot wewnętrzny jest postrzegany intuicyjnie jako subiektywny obraz rzeczy, których w doświadczeniu zewnętrznym spotkać nie można - stanowią one treści nieświadomości zbiorowej.
Intuicja, podobnie jak doznanie posiada swój subiektywny czynnik, który w przypadku tego typu staje się wielkością o charakterze miarodajnym. Dodatkowo postrzega wszelkie procesy, przebiegające w tle świadomości z taką samą ostrością, jak doznanie ekstrawertyczne postrzega przedmioty zewnętrzne.
Obrazy nieświadome zyskują miano rzeczy albo przedmiotów.
Intuicja przeciwstawia się doznaniu.
Przedstawiciel tego typu w swoim doświadczaniu traci świadomość swojego fizycznego bytu; nie zdaje sobie sprawy z faktu oddziaływania swego ciała na innych.
Typ ten cechuje się skrytością, dystansem, obojętnością, niepewnością oraz zakłopotaniem.
Otoczenie zazwyczaj żywi pewne przesądy wobec ludzi tego typu – osoby te często czują się niedocenione lub niezrozumiane.
Występują trudności ze zrozumieniem samych siebie.
Brak zdolności osądu.
Wszelkie dokonania w zewnętrznym świecie mają dla nich mniejsze znaczenie. Koncentrują się na subiektywnych wydarzeniach.
Opisywanie otoczeniu tego, co zachodzi wewnątrz przebiega w taki sposób, że z reguły zawiera bardzo niewiele z tego, co sami przeżywają.
Komunikacja z otoczeniem jest rzeczowa, toteż następuje utrata siły przekonywania.
Zachowanie cechuje się często szorstkością i jest odpychające – podmiot nie zdaje sobie z tego sprawy i jego intencją nie jest tego typu zachowanie.
Przełożenie wizji na zrozumiałą wypowiedź nastręcza trudności.
Reprezentanci tego typu przyczyniają się do postępu w rozwoju kulturalnym społeczeństwa; są oni na swój sposób wychowawcami.