Dusza

 to nieświadoma postawa funkcjonalna, odpowiedzialna za przystosowanie podmiotu, w tym integrowanie i właściwe reagowanie na treści ze świata wewnętrznego (sfery nieświadomości indywidualnej i zbiorowej). Jung przeciwstawia ją psychicznej „strukturze” persony, czyli psychicznej „maski” i zarazem pewnej kształtującej się w zderzeniu z oczekiwaniami zewnętrznego świata społecznego postawy adaptacyjnej, będącej, jak mówi, „zespołem funkcji” powołanych do życia dla akomodacji i niezbędnego dla życia jednostki komfortu.

W przeciwieństwie do tego skierowanego na zewnątrz – „ku przedmiotom” – zespołu funkcji psychicznych, dusza jest postawą odnoszącą się wyłącznie „do podmiotu”, a właściwie do sfery jego życia wewnętrznego. Ale nie jest to podmiot rozumiany świadomościowo.

Jako postawa wewnętrzna, dusza cechuje się pewną niedostępnością, co wynika z faktu, że aby uzyskać do niej dostęp konieczne jest uzyskanie skrajnego poziomu ‘intymności’ w relacji z samym sobą. Intymności, która umożliwi rozpoznanie, w jaki sposób zachowujemy się wobec swych wewnętrznych procesów psychicznych. Dusza w koncepcji jungowskiej jest jedynie funkcjonalną częścią całościowo rozumianego ‘systemu” psyche, ale też ma jeszcze jeden ‘pneumatyczny’ wymiar, który łączy ją ze sferą ducha.  (A. Kuźmicki)